"Kilis'te 16.yy'da İktisadi ve Sosyal Hayat" konulu doktora tezini (Hazırlayan: Metin AKİS) okumak için TIKLAYINIZ.
a) Sömürgecilik ve Bölgenin Önemi
Sömürgecilik, “bir devletin diğer bir devlet üzerinde, ister maddî, ister manevî bir kontrol, nüfuz kurması veya bir üstünlük sağlaması” demektir. Tarihte sömürge kurmak, büyük toprak kazanmak, büyük devlet olmanın gereği sayılıyordu.
XX. yüzyılın başlarında Irak ve çevresinin petrol yatakları, Çukurova’nın verimli toprakları ve İskenderun limanının stratejik önemi bu bölgelere olan ilgiyi attırmış ve emperyalist devletler buraları ele geçirmek için çeşitli entrikalara girişmişlerdir.
Osmanlı Devleti’nin Ortadoğu’daki topraklarını paylaşmaya yönelik olarak imzalanan antlaşma Sykes-Picot Antlaşması’dır. Bu antlaşma hükümlerine göre Fransızlara bırakılan Kilis, Antep, Maraş, Urfa gibi yerler, Mondros Ateşkesi akabinde, adı geçen gizli antlaşmaya rağmen İngilizler tarafından -masa başında Fransızlara karşı bir pazarlık konusu olmak üzere- işgal edilmiştir[1].
b) Mustafa Kemal’in Kilis’e Gelişi ve Durum Değerlendirmesi
I. Dünya Savaşı’nın sonuna doğru Suriye Cephesi’ndeki Yıldırım Orduları büyük ölçüde mahvolmuş[2], bu yenilgiler üzerine Osmanlı orduları daha kuzeye çekilmiş ve 5 Ekim 1918’de VII. Ordu karargâhı Halep’e, oradan da 26 Ekim 1918’de Kilis’in 20 km uzaklıktaki bir köyü olan Katma’ya taşınmıştır.
Türk ordusu Suriye’den çekilirken, bölgede İngilizler ve bazı Arap aşiretleri, Türkler aleyhinde harekete geçmek suretiyle tedhiş hareketlerine başlamışlar ve altı Osmanlı askerini öldürmüşlerdir [3].
Mustafa Kemal, yaklaşan Arap ve İngiliz saldırısı tehlikesini sezmiş olsa gerek ki, ordunun bütün mühimmatının kuzeye çekilmesi için yer bulmak amacıyla 28 Ekim 1918 akşamı Katma’dan Kilis’e hareket etti.
Mustafa Kemal şehre yaklaştığında Kilislilerin şehirlerine yapılacak muhtemel bir saldırıyı önlemek amacıyla teşkilatlanıp silahlı nöbet tuttuklarını görünce çok memnun olmuştu[4]. Şehrin ileri gelenleriyle görüşen Mustafa Kemal Kilis’teki erzak, cephane ve halkın moral durumunu öğrenmiş[5] ve silah ve cephane yardımında bulunacağına söz vermiştir. Paşa: “İlk girdiğim bir Türk kasabasında böyle bir silahlı mukavemet teşkilâtı ile karşılaştım. Bu, bana büyük ümit verdi. Yaşasın Kilisliler. Siz kendinizi Araplara yağma ettirmezsiniz; Allaha ısmarladık”[6] sözleriyle Kilis’ten ayrılmıştır.
Mustafa Kemal karargâha döndükten sonra Katma’daki bütün mühimmatın derhal Kilis’e taşınması emrini vermişse de İngiliz bombardımanı sebebiyle malzemenin bir kısmı kurtarılabilmiştir.
İNGİLİZ İŞGALİ DÖNEMİNDE KİLİS
a) İngiliz İşgali ve Tepkiler
Mondros Mütarekesi’nin hemen ardından, İtilâf devletleri daha önce paylaştıkları alanlara doğru hızla yayılmaya başladılar. İngilizler, Musul ile ilgili planlarının hedefe varması için Kilis, Birecik, Urfa, Maraş ve Antep’i de işgal etmeyi planladılar[7].
Bu amaçla ön hazırlıklara başlayan İngilizler bir miktar askerle 13 Aralık 1918’de keşif için Kilis’e geldiler.
Yapılan ön hazırlık ve keşif işlerinden sonra 1918’de Aralık ayının ortalarına doğru Hintli Müslümanlardan müteşekkil bir İngiliz süvari taburu Kilis’i işgal etmiştir[8].
İşgal günlerinde Ermenilerin kışkırtmalarının da etkisi ile İngilizler çeşitli bahanelerle halkı yıldırmaya, moralini bozmaya çalışmışlardır.
İstanbul’da oturan bazı Kilisliler Kilis halkının vekilleri olarak, Kilislilerin yalnız Türk ve Osmanlı kalmaktan ve Anadolu’nun bir parçası bulunmaktan başka hiçbir meşru çözümü uygun görmedikleri ve görmeyeceklerine dair bir muhtırayı[9], Osmanlı hükümeti ve İstanbul’daki İtilâf Devletleri Yüksek Komiserlerine sunmuşlardır.
b) İngiliz İşgali Döneminde Pasif Direniş Hareketleri
Sevk ve İskân Kanunu ile birlikte Osmanlı Devleti’nin başta Suriye olmak üzere çeşitli topraklarına göç ettirilen Ermenilerden[10] daha önce Kilis’te oturan ve İngiliz işgalinin başlaması ile birlikte Kilis’e geri dönen Ermenilerin şımarması ve Müslüman ahaliye pek çok baskı ve kötülük yapmaya kalkışmaları karşısında, 1919 yılının başlarında Kilis ileri gelenlerinin önderliğinde Cemiyet-i İslâmiye adında bir teşkilât kurulmuştur.[11].
Kilis’te İngiliz işgali döneminde bazı direniş hareketleri olmuştur. Ancak, bu çalışmaların pasif bir direniş hareketi olduğunu görüyoruz. Bu durum yalnız Kilis’e özgü değildi. O dönemde tüm yurtta Millî Mücadele için hâlâ bir kararsızlık ve yer yer düzensiz direniş hareketleri görülmüştür. Kilis de aynı dönemi yaşamıştır.
FRANSIZ İŞGALİ DÖNEMİNDE KİLİS
15 Eylül 1919’daki antlaşma gereği, Kilis’in Fransızlara devredileceğini haber alan Kilis halkı, büyük bir endişeye kapıldı.[12]. Halkın korktuğu başına geldi ve Fransızlar, 29 Ekim 1919 tarihinde içinde Ermenilerin de bulunduğu bir taburla Kilis’i işgal ettiler. Askerlik şubesini de basan Fransız askerleri, bütün belge ve defterleri yaktılar[13].
Halkın ileri gelenleri Fransız işgalini reddetmek ve olayı protesto etmek için büyük bir miting hazırlamışlardır. Tekke Camii avlusunda 29.10.1919 tarihinde öğle namazını müteakip yapılan mitinge on bin kişinin katıldığı iddia edilmektedir[14].
İşgali protesto için bir diğer faaliyet de “Kaza Heyeti Namına Kilis Belediye Reisi Osman Fazlı” imzasıyla bir metin hazırlanarak 29.10.1919 tarihinde telgrafla Sivas’taki Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Heyet-i Temsiliyesine gönderildi. Telgrafta, Fransız işgali protesto ediliyor ve Kilislilerin ebediyen bağımsız ve hür yaşamak ve Türk kalmak istedikleri belirtiliyordu.
Kilislilerin bu bağımsız yaşama arzu ve isteklerine Heyet-i Temsiliye namına destek veren Mustafa Kemal, 31.10.1919 tarihinde gönderdiği cevâbî telgrafta, Kilislilerin yanında yer aldığını göstermiştir[15].
İşgal günlerinde halka karşı acımasız davranan Fransız askerleri taşrada bulunan ahaliye saldırarak silahlarını almışlar ve bazılarını da hapsetmişlerdir[16].
İngiliz işgali döneminde kurulan Heveskârân-ı Maârif Cemiyetinin faaliyetlerinden Fransızlar rahatsızlık duyduklarından cemiyet gözetim altında tutulmaya başlandı. Kilisliler de bir çıkış yolu olarak, ziraatla uğraşanların meslek kuruluşu görüntüsünü verdikleri “Çiftçiler Derneği” diye bir dernek kurmayı kararlaştırdılar[17].
Ermeniler, Fransızları kışkırtıyorlardı. Bundan dolayı pek çok defa peçeli kadınlar Fransız askerleri tarafından rahatsız edilmiş ve saldırıya uğramıştır. Bu olaylar karşısında halk galeyana gelince Fransızlar suçun kendilerinde olduğunu bildiklerinden, olayların büyümemesi için özür dilediler[18].
a) Fransızların Kilis Halkına Hitaben Yayınladığı İnsanlık Dışı Bildiri
Olayların yatışmasını müteakip, Kilis’in ileri gelenleri harekete geçerek, Fransız İşgal Kuvvetleri Kumandanı nezdinde durum protesto edilmiş ve bu gibi olayların tekrarı halinde sorumluluk kabul edilmeyeceği bildirilmiştir. Fransız Kumandanı General Quérette ise ancak vahşî milletlere yakışacak bir tavır içerisine girmiş ve bir bildiri hazırlayarak şehrin kalabalık yerlerine asılmasını Kaymakamlıktan istemiştir[19]. Bildiride:
Ne için taşıdığını araştırmaya bile lüzum görmeksizin üzerlerinde rovelver (tabanca) bulunan bir adamın sorgusuz sualsiz kurşuna dizileceği,
Kargaşalık çıkması halinde telef olacak veyahut yaralanacak bir Fransız askerine karşılık yerliden iki adamın kurşuna dizileceği ve bunların da kur’a ile belirleneceği,
Bir evden silah atılırsa o hanenin yıkılacağı,
Böyle bir durumun ortaya çıkması halinde Osmanlı hükümeti memurlarının idare ve hâkimiyet haklarının ellerinden alınacağı ve sokakların mitralyöz (makineli tüfek), bomba ve gazlı mermilerle ateş altına alınacağı[20], yazılı idi.
Bildiri üzerine, Kilis Belediye Meclisi, çeşitli mahfillere bir protesto telgrafı gönderdi.[21].
KAYNAK
http://www.kilis.gov.tr/tarihce
KİLİS BÖLGESİ EMLAK İLANLARI İÇİN
SİTEMİZİ TAKİP EDEBİLİRSİNİZ
Satılık veya kiralık
SATIYOR VEYA EMLAK KİRALIYOR
EMLAK GAYRİMENKUL İLANLARI İçin
Ziyaret Edebilirsiniz
www.emlaksatiyor.com/index.php
..
..
..
..
..
Çeviri
Çeviri